नेपालको सीमा अतिक्रमण गर्दै चीन

बीबीसीमा लीक भएको नेपाल सरकारको प्रतिवेदनमा चीनले दुई देशको साझा सिमानामा नेपालतर्फ अतिक्रमण गरेको आरोप लगाएको छ । नेपालले आफ्नो भूमिमा चिनियाँ हस्तक्षेपको आधिकारिक दाबी गरेको यो पहिलो पटक हो ।

नेपालको सुदूरपश्चिमको हुम्ला जिल्लामा चीनले अतिक्रमण गरेको दाबी गरेपछि गत सेप्टेम्बरमा प्रतिवेदन तयार पारिएको थियो । काठमाडौंस्थित चिनियाँ दूतावासले कुनै पनि अतिक्रमण नभएको दाबी गरेको छ । बीबीसीको प्रश्नको नेपाल सरकारले अहिलेसम्म कुनै प्रतिक्रिया दिएको छैन।

यो रिपोर्ट अहिलेसम्म प्रकाशित हुनुको कारण स्पष्ट छैन । तर नेपाल सरकारले दक्षिणमा आफ्नो विशाल छिमेकी भारतसँग लामो समयदेखिको सम्बन्धलाई सन्तुलनमा राख्न हालैका वर्षहरूमा चीनसँगको सम्बन्धमा सुधार ल्याएको छ। उक्त रिपोर्टका निष्कर्षले बेइजिङसँगको यी बढ्दो सम्बन्धहरूमा दबाब दिने सम्भावना छ। नेपाल र चीनबीचको सीमा हिमालय पर्वतमालाहुँदै झण्डै १,४०० किमी (८७० माइल) सम्म चल्छ। यो सन् १९६० दशकको सुरुतिर दुई देशबीच हस्ताक्षर गरिएका सन्धिहरूमा गरिएको थियो।

यसको अधिकांश भाग दुर्गम र पुग्नै नसकिने क्षेत्रहरूमा छ। जमिनमा, सीमालाई खम्बाको सिक्रीले छुट्याएको छ ।यसले गर्दा कहिलेकाहीं सीमा कहाँ छ भनेर ठ्याक्कै थाह पाउन गाह्रो हुन्छ। नेपाल सरकारले सम्भावित चिनियाँ अतिक्रमणबारे प्रतिवेदन पछि हुम्ला पठाउने निर्णय गरेको थियो । कतिपयले चीनले सीमाको नेपाली पक्षमा शृंखलाबद्ध भवन निर्माण गरेको दाबी गरेका छन् । टोलीमा प्रहरी र सरकारका प्रतिनिधि थिए ।

बीबीसीलाई पाएको आफ्नो प्रतिवेदनमा उक्त समूहले चिनियाँ सुरक्षा बलको निगरानी गतिविधिले सीमानाको नेपाली तर्फ लालुङजोङ भन्ने ठाउँमा धार्मिक गतिविधिमा प्रतिबन्ध लगाएको पत्ता लगाएको छ। हिन्दु र बौद्ध धर्मावलम्बीको पवित्र स्थल चीनको सिमानामा पर्ने कैलाश पर्वतसँग नजिक भएको कारणले गर्दा यो क्षेत्र परम्परागत रूपमा तीर्थयात्रीहरूका लागि आकर्षण भएको छ।
प्रतिवेदनमा चीनले नेपाली कृषकहरूलाई चरनमा सीमितता लगाएको पनि निष्कर्ष निकालेको छ । सोही क्षेत्रमा चीनले सीमा स्तम्भ वरिपरि तारबार लगाएर नेपालतर्फ नहर र सडक निर्माण गर्ने प्रयास गरेको फेला परेको छ ।

तर कार्यदलले सुरुमा नेपाल भित्र निर्माण भएको ठानेका चिनियाँ भवनहरू वास्तवमा सीमानाको चीनतर्फ निर्माण भएको पत्ता लगाएको थियो।
अनुसन्धानकर्ताहरूले स्थानीय नेपालीहरू अक्सर सीमाका विषयहरूबारे कुरा गर्न हिचकिचाउँथे किनभने तिनीहरूमध्ये केही सीमापारि चिनियाँ बजारहरूमा निरन्तर पहुँचमा निर्भर थिए। उक्त प्रतिवेदनले सुरक्षाको प्रत्याभूति गर्न त्यस क्षेत्रमा नेपाली सुरक्षाकर्मी खटाउने सिफारिस गरेको थियो। नेपाल र चीनलाई पनि यस्तो प्रकारको सीमा विवाद समाधान गर्न गठित निस्क्रिय कार्यविधि पुन: सक्रिय गर्न सुझाव दियो l

प्रसिद्ध नक्साकार तथा नेपालको नापी विभागका पूर्व प्रमुख बुढीनारायण श्रेष्ठले नेपाली भूभागलाई अझ राम्रोसँग जोगाउनका लागि सीमानाका छेउछाउमा बसोबास गर्ने मानिसलाई त्यो ठाउँ कहाँ छ भन्ने स्पष्टसँग बताउनुपर्ने बताए । चीनले कुनै पनि अतिक्रमण अस्वीकार गरेकोले, नेपालसँगको आफ्नो सिमानामा नियन्त्रण गर्नको लागि यसको उद्देश्य के हुन सक्छ भन्ने स्पष्ट छैन, तर सुरक्षा एक कारण हुन सक्छ।

ऐतिहासिक रूपमा तीर्थयात्री र व्यापारीहरू सहित केही अनौपचारिक सीमापार आवतजावत थियो, तर चीनले बिस्तारै यो आवागमनमा रोक लगाएको छ। काठमाडौंको एक थिंक-ट्याङ्कमा काम गर्ने पूर्व नेपाली कूटनीतिज्ञ विजयकान्त कर्णले बेइजिङले आफ्नो क्षेत्रीय प्रतिद्वन्द्वी भारतको बारेमा चिन्तित हुन सक्ने बताए जससँग यसको आफ्नै सीमा समस्या छ। “यस्तो देखिन्छ कि उनीहरू बाहिरी शक्तिहरूको घुसपैठको बारेमा चिन्तित छन्, त्यसैले उनीहरू सीमापार सम्बन्ध विच्छेद गर्न चाहन्छन्,” उनले भने।

चीनको सिमानामा संग रहेको क्षेत्र तिब्बत होl जहाँबाट धेरै मानिसहरू बेइजिङको दमनबाट बच्न भागेका छन्। नेपालमा करिब २० हजार तिब्बती शरणार्थीहरू बस्छन्; अरूहरू भारत र अन्य ठाउँमा आफ्नो बाटो हुँदै गए। हालैका वर्षहरूमा चीनले यो भाग्ने बाटो बन्द गर्ने प्रयास गरेको छ। विगत दुई वर्षदेखि नेपालमा चिनियाँ अतिक्रमणको खबर आएपछि नेपालको राजधानी काठमाडौंमा बेलाबेलामा विरोध प्रदर्शन हुने गरेको छ । पछिल्लो प्रदर्शन गत महिना मात्र भएको थियो।

यसको जवाफमा चिनियाँ दूतावासले जनवरीमा एक विज्ञप्ति जारी गर्दै भन्यो: “यसमा कुनै विवाद छैन। यो आशा छ कि नेपाली जनतालाई गलत व्यक्तिगत रिपोर्टहरूद्वारा भ्रमित गरिनेछैन।” तर, दूतावासले अप्रकाशित प्रतिवेदनमा राखिएका विशेष आरोपहरूबारे बीबीसीलाई कुनै प्रतिक्रिया दिएको छैन। नेपाल सरकारले बेइजिङसँग सीमा विवाद उठाएको मानिन्छ तर चीनले जवाफमा के भन्यो भन्ने कुरा भने बोलेको छैन ।