नेपालसँग भारतको दिगो विकास साझेदारी

भारत नेपालको प्रमुख विकास साझेदार हो र यो दुइदेशको शताब्दी पुरानो सम्बन्धको आधारभूत स्तम्भ हो। विकास सहयोगले सडक, रेल, स्वास्थ्य, शिक्षा, उर्जा जस्ता विभिन्न क्षेत्रहरूलाई समेट्छ, जसले छिमेकीहरूबीचको पूर्वाधार र सीमापार सम्पर्कमा सुधार गर्ने मात्र होइन, सम्बन्धलाई अझ बढी जनकेन्द्रित बनाउने काम पनि गर्दछ।
नेपालमा आधुनिक पूर्वाधारको विकासका लागि भारत-नेपाल सहकार्य सन् १९५१ मा काठमाडौंको गौचर विमानस्थल (आज त्रिभुवन विमानस्थल भनेर चिनिन्छ निर्माणको साथ सुरु भयो र सन् १९५४ मा सम्पन्न भयो ।

नेपालमा कनेक्टिभिटी, स्वास्थ्य, शिक्षा, विद्युत, सरकारी विभाग लगायतका क्षेत्रमा नेपालमा विकासका लागि भारत सरकारका विभिन्न परियोजना र प्रयासलाई समन्वय गर्न सन् १९५४ मा नेपालमा भारतीय सहायता नियोगको स्थापना भएको थियो।
विकास साझेदारी अन्तर्गतका आयोजनाहरू नेपालभर भौगोलिक रूपमा फैलिएको आकार र क्षेत्रफलमा विविध छन्। तिनीहरूमा अनुदान मार्फत वित्त पोषण गरिएका परियोजनाहरू र भारत सरकारद्वारा उपलब्ध गराइएका ऋणहरू समावेश छन्।

स्वास्थ्य: नेपाल भारत मैत्री आपत्कालीन र ट्रमा सेन्टर (INR 100 करोड), काठमाडौं (एम्स जस्ता विशेष सुविधाहरू भएको पहिलो ट्रमा सेन्टर, नोभेम्बर 2014 मा उद्घाटन गरियो); बीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान, धरान (INR 125 करोड) को नयाँ कलेज ब्लक मार्च 2014 मा उद्घाटन गरियो।

शिक्षा: नेपाल भारत मैत्री विद्यालय, पोखरा (INR 125 करोड) 2000 मा खोलिएको थियो; मनमोहन मेमोरियल पोलिटेक्निक, मोरङ (INR 32 करोड) (तीन इन्जिनियरिङ स्ट्रिमहरूमा प्राविधिक शिक्षा र धेरै व्यावसायिक पाठ्यक्रमहरू प्रदान गर्ने यो नेपालको पहिलो पोलिटेक्निक थियो। यो परियोजना नोभेम्बर 2009 मा नेपालका प्रधानमन्त्रीद्वारा उद्घाटन गरिएको थियो)।

उर्जा: त्रिशूली जलविद्युत् आयोजनाबाट सुरु भएको यस क्षेत्रमा सहयोग (प्रारम्भमा १९७६ मा २१ मेगावाटको स्थापित क्षमताको भारु १४ करोड अनुदानमा निर्माण भएको थियो), त्यसबेलादेखि यो विस्तार भएको छ। सन् २०१९ मा मोतिहारी-अमलेखगन्ज पेट्रोलियम पाइपलाइन (INR ३२४ करोड) को सञ्चालनमा हालैको कोशेढुङ्गा थियो।

कनेक्टिभिटी: रेल सञ्जाल बाहेक, भारतले नेपालको पूर्व-पश्चिम राजमार्गलाई भारतीय सीमामा जोड्ने दशवटा सडकको तराई सडक परियोजनामा पनि नेपाललाई सहयोग गरिरहेको छ। एसियाली राजमार्ग–०२ अन्तर्गत नेपालको काँकडभिट्टादेखि पश्चिम बङ्गालको पानीटँकी जोड्ने मेची नदीमा बनेको ६ लेनको ठूलो पुल पनि गत वर्ष सम्पन्न भएको थियो ।
वीरगन्ज (नेपालको पहिलो एकीकृत चेकपोस्ट, अप्रिल २०१८ मा उद्घाटन गरिएको) र विराटनगर (जनवरी २०२० मा उद्घाटन गरिएको) मा एकीकृत जाँच चौकीहरू निर्माण गरेर व्यापार सम्पर्क विस्तार गरिएको छ। नेपालगन्ज र भैरवाहामा थप दुई आईसीपी निर्माणको आयोजनाले पनि राम्रो प्रगति गरिरहेको छ ।

नेपाल सरकारद्वारा चारवटा अलग-अलग ऋण लाइनहरू अन्तर्गत कुल $ 1.65 बिलियन नेपाललाई विस्तार गरिएको छ, जुन नेपालमा धेरैजसो सडक, प्रसारण लाइन र पुनर्निर्माण परियोजनाहरूमा वित्त गरिएको छ।