अन्तर्राष्ट्रिय उत्तर-दक्षिण यातायात कोरिडोरको राजनीतिक अर्थशास्त्र

जुन ११ मा, काठको टुक्रा टुक्रा लेमीनेट शीट्स भएका दुईवटा ४० फिट कन्टेनर सेन्ट पिटर्सबर्गबाट भारतको यात्रामा निस्कियो। दक्षिणी रुसको अस्त्रखान बन्दरगाहबाट क्यास्पियन सागरमा रहेको इरानी बन्दरगाह अन्जाली र फारसको खाडीको बन्दर अब्बाससम्मको यात्रा गर्दै यो भारतको पश्चिमी तटमा न्हावा शेवा वा मुन्द्रा बन्दरगाहमा डकिङ पुग्नेछ। कुनै ठूलो बाधा नआएमा साउनको पहिलो सातासम्म खेप भारत पुग्नुपर्छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय उत्तर दक्षिण यातायात कोरिडोर (INSTC) मार्गमा व्यापार सुरु गर्दै रूसबाट भारतको परीक्षण ढुवानीले] सरकारी सर्कलमा धेरै उत्साह पैदा गरेको छ। यस उत्तर-दक्षिण मार्गले लगभग दुई हप्ताको यात्राको समय बचाउने तथ्यलाई बाहेक, परम्परागत गहिरो समुद्री स्वेज नहर मार्गको विकल्पको रूपमा INSTC को स्थिति भू-रणनीतिक र आर्थिक कूटनीतिको लागि मुख्य रूपमा भारत, रूस र इरानका लागि केन्द्रविन्दु हो ।

सेन्ट पिटर्सबर्गमा सेप्टेम्बर 12, 2000 मा भएको यातायात सम्बन्धी यूरो-एसियाली सम्मेलनमा भारत, रुस र इरानले मालबाहक ढुवानीका लागि जहाज, रेल र सडकको INSTC बहु-मोडल नेटवर्कको कानुनी आधार प्रदान गरेको थियो। यस सम्मेलनका अन्य सदस्यहरुमा टर्की, ओमान, सिरिया, बेलारुस र युक्रेनस ताजिकिस्तान, किर्गिस्तान, कजाकिस्तान को मध्य एशियाई राष्ट्रहरूस र काकेशस राष्ट्रहरू आर्मेनिया र अजरबैजान पनि समावेश छन् ।

पाकिस्तान, तुर्कमेनिस्तान र अफगानिस्तान INSTC सम्झौताका पक्ष होइनन् तर पनि ति देशहरु यातायात कोरिडोर प्रयोग गर्न इच्छुक छन्।वर्षौंदेखि, नीति निर्माता र शिक्षाविद्हरूले INSTC सञ्चालनमा ढिलाइ भएकोमा गुनासो गर्दै आएका छन्। रुसको नेतृत्वमा सन् २०१५ मा युरेशियन इकोनोमिक युनियन (EAEU) स्वतन्त्र व्यापार सम्झौता (FTA) गठन भएपछि मात्र पूर्वी युरोप, फारसको खाडी र भारतको व्यापारिक सम्भावनाको अनुभूति सक्रिय रूपमा अघि बढ्न थालेको हो ।

वैकल्पिक रसद मार्गको आवश्यकता COVID-19 महामारी र त्यसपछिको आपूर्ति श्रृंखला अवरोधहरूको समयमा स्पष्ट रूपमा महसुस गरिएको थियो। मार्च, २०२१ मा एभर गिभेन कन्टेनर जहाज स्वेज नहरमा अड्किएको थियो जसले गर्दा रातो र भूमध्यसागर बीचको कार्गो ट्राफिकलाई लगभग रोकियो।

फेडरेशन एन्ड फ्लाइट फरवार्डर्स अफ इन्डियाका अनुसार यस नयाँ रुट परम्परागत रुट भन्दा ३० प्रतिशत सस्तो र ४० प्रतिशत छोटो छ । चीनको बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ (BRI) को तुलनामा, INSTC अझै पनि सञ्चालनको प्रारम्भिक चरणमा छ। जे होस्, यसले ‘नयाँ सिल्क रोड’ को फराकिलो नेटवर्कमा भौगोलिक रणनीतिक काउन्टर प्रदान गर्दछ।