के BRI मार्फत चीनको विश्वव्यापी महत्वाकांक्षाको अन्त्य हुनेछ?

अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई, विशेष गरी लोकतान्त्रिक संसारबाट, श्रीलंकाको सबैभन्दा खराब वित्तीय संकटले बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ अन्तर्गत चीनको ऋण जाल संयन्त्रको डरलाग्दो उदाहरण प्रस्तुत गरेको छ । दक्षिण एसियामा चीनको अर्बौंको बीआरआईको अर्को शिकार पाकिस्तान बन्न लागेको छ । बिआरआई अन्तर्गत चीनको अपारदर्शी रणनीतिक पूर्वाधार विकास कार्यक्रमका पीडितहरूको सूची आगामी दिनमा बढ्दै जाने र ऋणको जालमा पर्ने जोखिमको सामना गर्ने अधिकांश लोकतान्त्रिक संसारका साना देशहरू हुनेछन् भन्ने कुरा विश्वका कूटनीतिक

करिडोरहरूमा चर्चा छ। ।यसले अमेरिका र युरोप, एसिया र अफ्रिकाका उसका साझेदारहरूलाई चेतावनीको रूपमा काम गरेको छ किनकि उनीहरूले महसुस गरेका छन् कि यदि आर्थिक रूपमा कमजोर देशहरू चीनको हानिकारक योजनाहरूबाट जोगिएन भने बेइजिङको विश्वव्यापी महत्वाकांक्षाको विनाशकारी परिणामहरूको लागि उनीहरू जिम्मेवार हुनेछन्।

यही पृष्ठभूमिमा जर्मनीमा भएको G7 का नेताहरूले आगामी पाँच वर्षमा $600 बिलियन जुटाउने निर्णय गरेका थिए र यो सबै $600 बिलियन चीनको BRI परियोजनाहरूको प्रतिरोध गर्न लागु हुने बताइएको छ। ‘पार्टनरसिप फर ग्लोबल इन्फ्रास्ट्रक्चर एण्ड इन्भेस्टमेन्ट’ (पीजीआईआई) को ब्यानरमा विश्वका सात धनी देशले सुरु गरेको यो कोष कुनै सहायता वा परोपकारी नहुने अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले स्पष्ट पारेका छन् ।

यसले देशहरूलाई “लोकतन्त्रसँग साझेदारीको ठोस फाइदाहरू हेर्न अनुमति दिनेछ,” बिडेनले भने। यो ठूलो कोष भएकोले यसलाई G7 देशहरूले महत्वपूर्ण पूर्वाधार, स्वास्थ्य र जलवायु परिवर्तनसँग जुध्नका लागि सामूहिक रूपमा परिचालन गर्नेछन्। अमेरिकाले आगामी पाँच वर्षमा यस पहलका लागि २०० अर्ब डलर परिचालन गर्ने प्रतिबद्धता जनाएको छ भने युरोपले यस अवधिमा ३१७.२८ अर्ब डलर परिचालन गर्नेछ र बाँकी बहुपक्षीय विकास बैंक, विकास वित्त संस्था, सार्वभौम सम्पत्ति कोष र अन्यबाट आउनेछ।

यसअघि गत मे २४ मा जापानमा भएको क्वाड लिडर्स समिटमा अनौपचारिक समूहले आगामी पाँच वर्षमा इन्डो–प्यासिफिक क्षेत्रमा ५० अर्ब डलरको पूर्वाधार सहयोग र लगानी गर्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेको थियो । यसको अर्थ स्पष्ट छ, विश्वका एकपछि अर्को साना राष्ट्रहरूले श्रीलंकालाई आर्थिक संकटको रूपमा हेरिरहेका बेला अमेरिकाको नेतृत्वमा रहेका प्रजातान्त्रिक देशहरू पर्ख र हेरको स्थितिमा बस्ने मूडमा छैनन् ।

स्मरण रहोस्, BRI लाई विश्व शक्ति बन्ने चीनको महत्वाकांक्षाको साधनको रूपमा पहिले नै शंका गरिएको छ। जापानको २०१९ को श्वेतपत्रले बीआरआई पूर्वाधार परियोजनाहरूले हिन्द र प्रशान्त महासागर, अफ्रिका र युरोपमा जनमुक्ति सेनाको विस्तारलाई सहजीकरण गरिरहेको चिन्तालाई उजागर गरेको छ।
तर, श्रीलंकाको आर्थिक संकट र पाकिस्तानको गहिरो आर्थिक समस्यापछि बीआरआईमा सामेल भएका धेरै देशले चीनको नेतृत्वमा रहेको पहलमा साथ दिने आफ्नो निर्णयको समीक्षा गर्न थालेका छन् । पुरातन सिल्क रोडलाई पुन: कब्जा गर्ने र चीनको प्रभाव विस्तार गर्ने उद्देश्यले देशलाई ऋणको जालमा धकेल्ने खतरनाक संयन्त्रको रूपमा हेरिएको छ।

चिन्तित चीनले यसलाई प्रोपागाण्डा भनेको छ । “बिआरआईलाई ऋणको जाल भन्नु झूटो कथा हो। आफ्नो स्थापना भएको नौ वर्षदेखि बीआरआईले व्यापक परामर्श, संयुक्त योगदान र साझा लाभको सिद्धान्तलाई पछ्याउँदै साझेदार देशहरू र उनीहरूका जनतालाई मूर्त लाभहरू प्रदान गरेको छ,” चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता झाओ लिजियानले जुन २७ तारिख सञ्चारकर्मीको प्रश्नको जवाफमा भने। ।

तर अमेरिकाको विलियम एन्ड मेरी युनिभर्सिटीको अन्तर्राष्ट्रिय विकास निकाय एडडेटाले चीनको यस्तो दाबीलाई खण्डन गरेको छ। सबैभन्दा पहिले, यसले बीआरआई योजना अन्तर्गत पूर्वाधार विकासका लागि विकासोन्मुख देशहरूलाई चीनले दिएको ऋणको आधा आधिकारिक ऋण तथ्याङ्कमा रिपोर्ट गरिएको छैन। दोस्रो, यो भनिएको छ कि चिनियाँ ऋण प्रायः सरकारी ब्यालेन्स शीटबाट बाहिर राखिएको छ, सरकारी स्वामित्वका कम्पनीहरू र बैंकहरू, संयुक्त उद्यमहरू वा निजी संस्थाहरूलाई निर्देशित गरिएको छ, सरकारबाट सरकारलाई प्रत्यक्ष रूपमा नभई दिइएको कर्जाप्रति सबैलाई सन्देह हुनु सामान्य हो ।

एसियादेखि अफ्रिकादेखि युरोपसम्म ४० भन्दा बढी न्यून र मध्यम आय भएका देशहरू छन् जहाँ चिनियाँ ऋणदाताहरूको ऋण उनीहरूको जीडीपीको आकारको १० प्रतिशतभन्दा बढी छ। सबैभन्दा खराब, त्यहाँ लाओस, जाम्बिया, जिबूती र किर्गिस्तान जस्ता देशहरू छन् , उनीहरूको वार्षिक जीडीपीको 20 प्रतिशत चीनको कर्जा हो । चीनले विश्व बैंक वा आईएमएफ वा जापान, जर्मनी र फ्रान्सजस्ता राष्ट्रहरूको तुलनामा उच्च ब्याजदरमा ऋण दिने गरेको उल्लेख गर्नुपर्छ। चीनले ४ प्रतिशत ब्याजदरमा ऋण उपलब्ध गराउँछ र आवश्यक चुक्ता गर्ने अवधि पनि पश्चिमी मुलुक र अन्य मुलुकको २८ वर्षको तुलनामा १० वर्ष कम हुन्छ। जे होस्, २०२० को अन्त्यसम्ममा, बीबीसीको रिपोर्ट अनुसार, पाकिस्तानलगायत तल्लो र मध्यम आय भएका देशहरूमा चीनको ऋण १७० अर्ब डलर पुगेको थियो।

यी देशहरूले चीनलाई दिने ऋणको ठूलो हिस्सा बन्दरगाह, रेलवे र सडक जस्ता ठूला पूर्वाधार परियोजनाहरूसँग सम्बन्धित छ। अर्कोतर्फ G7 नेताहरूले विश्वव्यापी पूर्वाधार र लगानीका लागि साझेदारी (PGII) पारदर्शी र सार्वजनिक विश्वासको परीक्षण खडा हुने दाबी गर्छन्। G7 देशहरूको PGII ले लोकतन्त्र / साम्यवाद बीच चलिरहेको द्वन्द्वलाई बढावा दिनेछ भन्ने डर एकातर्फ छ । यद्यपि, ठूलो प्रश्न यो छ: के PGII ले चीनको विश्वव्यापी महाशक्ति बन्ने महत्वाकांक्षालाई नियन्त्रण गर्न सक्षम हुनेछ?
के PGII BRI को साँचो विकल्प हुनेछ? किनकी, BRI राज्यको पहल नभई, PGII को लागि प्रस्तावित कोष धेरै हदसम्म निजी कम्पनीहरूमा निर्भर हुनेछ। तसर्थ, निजी कम्पनीहरूले पूर्वाधार परियोजनाहरूमा यत्रो ठूलो लगानी गर्नेछन् या गर्दैनन, भविष्यले बताउला ।